zamiast tui

Polskie ogrody tujami* stoją. To rodzaj epidemii, która skutecznie rozprzestrzenia się  szczególnie wśród tych świeżo założonych.
Rzeczywiście żywotniki spełniają swoją rolę bardzo dobrze. Są zielone cały rok, ogólnodostępne, w przyzwoitych cenach, szybko i w większości miejsc bezproblemowo rosną oraz nie wymagają za dużo troski. W niedługim czasie dają efekt szczelnej osłony, by broń Boże nikt ani nic nie zakłócało prywatności.
Ale czy niekończące się zielone mury z roślin posadzonych jak od stempla są estetyczne?

Na szczęście widać objawy rebelii. Coraz więcej inwestorów pyta czym można tuje zastąpić i coraz więcej prosi o zamienniki. No właśnie zamienniki…
Rzeczywiście ciężko jest znaleźć roślinę, która spełniałaby wszystkie kryteria, jakie spełnia żywotnik.
Jeśli szybko rośnie, to traci liście na zimę, jeśli tworzy szczelną osłonę, to trzeba na to poczekać kilka ładnych lat itp.

Najlepsze rozwiązanie to po prostu nie projektować długich, płaskich i nudnych ścian z roślin. Tuje można posadzić tylko tam gdzie są konieczne – np. kilka sztuk na wysokości tarasu, czy dużych okien salonu. Obok można skomponować ze sobą różne gatunki roślin, dzięki którym uzyskamy efekt osłony  (propozycje na takie rozwiązania znajdą się w kolejnym artykule). Dziś zaś o tym, jakich roślin użyć, by osłonić w jednolity sposób wybraną przestrzeń w ogrodzie.

Pragnę zaznaczyć, że nie zamierzam stworzyć tu katalogu roślin na wszelkie rodzaje żywopłotów.
Kieruję się własną praktyką i preferencjami oraz kryteriami jakie spełniają tuje, czyli: osłona o wysokości minimum 150-180 cm., dość szybki wzrost, rośliny dobrze wyglądające w masie, tworzące spójne, stonowane tło, dostępne na rynku, w miarę łatwe w uprawie i nie zajmujące dużo miejsca (chodzi o szerokość).

* używam popularnej, spolszczonej wersji łacińskiej nazwy gatunku: THUJA, polski odpowiednik to ŻYWOTNIK
Pozycja apostrofów w nazwach odmian roślin może być źle wyświetlana przez niektóre wyszukiwarki!

Jeśli już tuje…

Można je posadzić, tylko tam, gdzie osłona jest naprawdę konieczna – na przykład wzdłuż tarasu. Żeby mimo wszystko uniknąć wrażenia „ściany” można sadzić je w „tzw. trójkę” czyli dwie w jednym rzędzie, jedna w kolejnym,a  między nimi inne – kontrastujące rośliny

Drzewa i krzewy iglaste

Picea omorika – Świerk serbski.

Szybko rosnące iglaste drzewo o strzelistym, wąskim pokroju. Dorasta do 25 metrów wysokości (roczny przyrost ok. 30 cm). Ma małe wymagania zarówno względem gleby, jak i wilgotności. Nadaje się na stanowiska słoneczne i półcieniste. Żeby osiągnąć efekt zwartej osłony można sadzić w rozstawie 150 cm, jeśli osłona ma być luźniejsza –  to 200-250 cm. Dobrze też wygląda sadzony „w trójkę”.

Chamaecyparis lawsoniana -Cyprysik Lawsona.

Niektórzy mylą go z tują i tylko dlatego o nim piszę. Jest to drzewo o podobnych gabarytach, ale o delikatniejszym, bardziej wertykalnie ułożonym ulistnieniu. Najszybciej rosnący wśród cyprysików. Ma dużo wyższe wymagania siedliskowe niż tuje. Poradzi sobie na miejscach słonecznych i na przeciętnych glebach. Niestety może przemarznąć, co często jest wynikiem zbyt długiego nawożenia i podlewania przez co pędy rośliny nie mają możliwości, by dobrze zdrewnieć przed zimą. Roślina dająca podobny efekt do tui – dla ich entuzjastów.

Juniperus- jałowiec.

Najbardziej podobny do tui jest Juniperus scopulorum czyli jałowiec skalny. Ma wiele odmian, z czego najpopularniejszy to (nieśmiertelny) ‘Skyrocket’ (zielono – niebieski),  ‘Blue Arrow’ (niebiesko-szare wybarwienie), ‘Moonglow’ (niebiesko-srebrzyste wybarwienie). Jałowce skalne to drzewa dorastające do 5-10m, potrzebują słonecznego stanowiska, ale mają małe wymagania glebowe i wilgotnościowe. Wyżej wymienione odmiany charakteryzują się dość wąską średnicą 50-80 cm, dlatego można je sadzić w bardzo wąskich przestrzeniach. niemniej jednak, tworzą efekt podobny do tui – dla ich entuzjastów.

Taxus – Cis

To dobre rozwiązanie na miejsca zacienione (za wyjątkiem odmian o żółtawych igłach – tracą wtedy wybarwienie). Są to drzewa lub krzewy o nieco wolniejszym wzroście niż tuje (przyrost 10-15 cm rocznie, z wiekiem maleje). Szybszym wzrostem charakteryzują się odmiany z gatunku x media. Cisy nie lubią  gleb piaszczystych, suchych i kwaśnych oraz wietrznych miejsc. Są raczej odporne na mrozy, choć na pewno nie zaszkodzi osłonięcie młodych okazów na zimę. Świetnie znoszą cięcie, więc nadają się np. na formowane żywopłoty.

Picea abies – Świerk pospolity

Szybko rosnące drzewo, dorasta do 30 metrów wysokości (przyrost roczny do 50 cm). Wymaga przeciętnie zasobnej gleby, za to odpowiednio wilgotnej oraz dość wysokiej wilgotności powietrza. Odporny na mróz, nie do końca na miejskie, zanieczyszczone powietrze. Można z niego formować dość wysokie, strzyżone żywopłoty. Niestety gęsto sadzony z wiekiem ogołaca się od dołu. Dobre rozwiązanie na rozległe tereny (tani!), ogrody rustykalne, miejsca o walorach krajobrazowych.

Drzewa liściaste

Carpinus betulus – Buk pospolity

Drzewo, dorastające do 15-20 m wysokości. Naturalna forma ma koronę o średnicy 10-15m. Najlepiej rośnie na glebach żyznych, dość wilgotnych, nie kwaśnych (raczej obojętnych lub zasadowych). Dobrze radzi sobie zarówno w miejscach nasłonecznionych, jak i zacienionych. Jest dość wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza. Odporny na mróz. Dodatkową ozdobą są liście przebarwiające się jesienią na żółto. Po uschnięciu, liście często utrzymują się na drzewie aż do wiosny co może dawać osłonę także w zimie. Roślina świetnie znosząca cięcie, można z niej formować strzyżone żywopłoty, ciąć geometrycznie same korony lub tworzyć naturalne, zwarte szpalery np. z odmiany ‘Fastigiata’.
Ciekawy efekt można także uzyskać geometrycznie przycinając korony i podsadzając niskimi roślinami.

Fagus sylvatica ‘Dawyck’, ‘Dawyck Purple’ , ‘Dawyck Dold’ – Buk pospolity odmiany: 'Dawyck’, 'Dawyck Purple’, 'Dawyck Gold’

Odmiany o szybkim wzroście i kolumnowym pokroju. Dorastają do 12-15 metrów (przy średnicy korony 2-3 metry). Buki są raczej wymagającymi roślinami pod względem siedliska.  Potrzebują żyznych, dobrze uwilgoconych gleb i dość wysokiej wilgotności powietrza. Nie znoszą suszy. Nadają się na stanowiska słoneczne i półcieniste. Doskonale znoszą ciecie, więc można formować z nich geometryczne kształty – tylko korony, lub całych roślin jako zwarty, kubiczny żywopłot. Rozstawa w zależności od efektu jaki chce się osiągnąć od 2 do 4 metrów

Liriodendron tulipfera ‘Fastigiatum’ – Tulipanowiec amerykański ‘Fastigiatum’

Drzewo o wąskokolumnowym pokroju, dorasta do ok. 20 metrów wysokości i szerokości 3-4 metrów. Ozdobne z oryginalnych czteroklapowych liści (jesienią złociście żółtych) i kwiatów przypominających tulipany. Jest rośliną wymagającą odpowiednich warunków: słonecznego, zacisznego stanowiska oraz żyznej, przepuszczalnej gleby o lekko kwaśnym odczynie. Nie toleruje w bliskiej odległości  nieprzepuszczalnych nawierzchni ani zasolenia. Jest rośliną relatywnie odporną na mróz, ale w chłodniejszych rejonach kraju może przemarzać – młode egzemplarze należy okryć na zimę. Można tworzyć z niego szpalery. Rozstawa w zależności od potrzeb od 2,5 do 4 metrów.

Betula utilis ‘Doorenbos’ – brzoza pożyteczna ‘Doorenbos’

Zwarte w pokroju, nieduże drzewo. Dorasta do 8 metrów wysokości. Charakteryzuje się intensywnie biała korą kontrastująca z zielonymi, błyszczącymi liśćmi (jesienią żółte). Roślina dość tolerancyjna względem podłoża, najlepiej rośnie na przepuszczalnej, umiarkowanie wilgotnej glebie i słonecznym, bądź lekko zacienionym stanowisku. Odporna na mróz. Dobrze wygląda sadzona w grupach  np. w tzw „trójkę” czyli naprzemiennie w dwóch rzędach. Dobrze znosi cięcie i można przycinać pędy, by zagęścić koronę i uzyskać bardziej zwarty pokrój.

 Krzewy liściaste

Cotoneaster lucidus – Irga błyszcząca

Krzew, dorastający do 2-3 metrów wysokości. Ozdobny z pięknych, błyszczących ciemnozielonych liści, które jesienią przebarwiają się na czerwono i pomarańczowo. Jest rośliną mało wymagającą względem podłoża – dobrze rośnie na każdej przeciętnej glebie, w miejscach słonecznych i w cieniu. Nieźle znosi suszę i warunki miejskie (jest gatunkiem często stosowanym w zieleni miejskiej), jest mrozoodporna. Jej ogromną zaletą jest fakt, że doskonale znosi cięcie, więc można z niej tworzyć zarówno szpalery formowane, jak i te, o swobodnej formie. Jej atutem jest także fakt, że dość wcześnie rozpoczyna wegetację.

Ligustrum ovalifolium ‘Aureum’ – Ligustr okrągłolistny ‘Aureum’

Krzew, dorasta do 3 metrów wysokości. Ozdobny z błyszczących, dwubarwnych żółto – zielonych liści, które w łagodniejsze zimy pozostają na krzewie (roślina półzimozielona). Jesienią może zawiązywać czarne kuliste owoce (trujące dla ludzi). Roślina mało wymagająca względem podłoża, rośnie i na glebach piaszczystych i bardziej gliniastych, odporna na susze i warunki miejskie. Dobrze znosi cięcie – nadaje się na strzyżone żywopłoty. Minusem jest nie pełna odporność na mróz (młode rośliny należy okryć na zimę) i intensywne wybarwienie liści – nie w każdym ogrodzie sprawdzi się taka ilość żółtego.
Można także zastosować podstawową wersję ligustra – Ligustrum vulgare (ligustr popolity) – zieloną, wszędzie rosnącą, odporną na mróz, ale nie zimozieloną.

Physocarpus opulifolius – Pęcherznica kalinolistna

Bardzo szybko rosnąca roślina, dorasta do 2,5-3 metrów. Popularne odmiany ‘Luteus’, czy ‘Diabolo’ mają odpowiednio żółte i bordowe liście. Na przełomie czerwca i lipca pojawiają się białe kwiaty. Pęcherznice są proste w uprawie – odporne na mróz, mało wymagające względem podłoża, dobrze znoszą zanieczyszczenia powietrza i gleby, dobrze reagują na cięcie (można strzyc na geometryczny żywopłot). Najlepiej rośnie na miejscach słonecznych i lekko półcienistych. Co dwa – trzy lata należy stosować cięcie odmładzające. Minusem jest dość charakterystyczne wybarwienie liści – żółte lub bordowe – wygląda to dobrze tylko w ogrodach o bardzo przemyślanym reżimie kolorystycznym.

Dolne zdjęcie Physocaprus opulifolius ‘Luteus’ odmiana o żółtych liściach” src=”https://www.greenthinking.pl/wp-content/uploads/2014/03/13_Picea_abies_ZagwiAdAe1_big.jpg” width=”800″ height=”550″> Na zdjęciu połączenie Physocarpus opulifolius ‘Luteus’ i Picea abies ‘Zagwiżdże’

Cornus alba ‘Elegantissima’- Dereń biały ‘Elegantissima’

Szybko rosnący krzew (do 2,5 metra wysokości). Ozdobny z błyszczących, czerwonych, wzniesionych pędów – przepięknie wyglądają w stanie bezlistnym (np. zimą) oraz biało – zielonych liści, które powodują, że krzew nabiera lekkości i tytułowej elegancji. Pięknie rozjaśniają ogród. Jest to roślina mało wymagająca względem gleby, chociaż zdecydowanie najbardziej służy jej podłoże żyzne i wilgotne, w praktyce dobrze rośnie na każdej glebie. Jest wytrzymała na suszę i warunki miejskie, a także na mróz. Dobrze znosi cięcie. Świetny wybór na nieformowane żywopłoty.

Berberis thunbergii ‘Atropurpurea’ – Berberys Thunberga ‘Atropurpurea’

Kolejny „kolorowy”, szybkorosnący krzew (dorasta do 2 metrów wysokości). Tworzy zwarte, cierniste osłony. Ozdobny z bordowych liści, jesienią intensywnie czerwonych. Roślina mało wymagająca względem podłoża, preferuje gleby lekkie i przepuszczalne. Odporna na suszę, mróz, warunki miejskie i zasolenie. Dobrze znosi cięcie. Ze względu na zwarty pokrój i ciernie można ją stosować jako obronne osłony np. przez zwierzętami.
Można stosować także inne odmiany kolumnowe (ale wtedy dorastają maksymalnie do 1,5 metra): ‘Erecta’, ‘Maria’ (żółta).

Ilex x meserveae – Ostrokrzew Meserwy

Krzew dorastający do 3 metrów wysokości, jednak jego wzrost jest zdecydowanie wolniejszy niż wszystkie wyżej opisane krzewy liściaste. Jego atutem są zimozielone, kolczasto ząbkowane, błyszczące, głęboko zielone liście i czerwone owoce oraz fakt, że świetnie rośnie w półcieniu i cieniu. Minusem są wymagania glebowe – gleby żyzne, wilgotne, świeże, (względem odczynu gleby jest bardziej tolerancyjny), nie pełna odporność na mróz oraz by owocował konieczność sadzenia egzemplarzy męskich i żeńskich (roślina dwupienna).
Niemniej jednak jest to niezwykle elegancki krzew. Pięknie wygląda w nieformowanych szpalerach.
Jest wiele odmian zarówno żeńskich, jak i męskich (‘Blue Boy’, ‘Blue Girl’, ‘Blue Princess’, ‘Blue Prince’). Ciekawą jest wersja ‘Blue Angel’ – jest to egzemplarz obojnaczy, zawiązujący owoce.

Spiraea x vanhouttei – Tawuła van Houtte’a.

Duży, szybko rosnący krzew (do 2,5 m wysokości). Jego atutem jest obfite kwitnienie (białe kwiaty, pojawiają się w połowie maja), wtedy krzewy, szczególnie te sadzone w większych grupach wyglądają imponująco. Po kwitnieniu staje się niewyróżniającą rośliną o zielonych liściach, które jesienią przebarwiają się na żółto. Odporny na mróz i warunki miejskie, niewymagający względem podłoża. Wymaga słonecznego stanowiska. To dobry wybór, by mieć wiosną w ogrodzie imponujący, nieformowany, obficie kwitnący żywopłot, a w dalszej części sezonu nieinwazyjne, zielone tło dla innych, kwitnących roślin w ogrodzie.

 Pnącza

Parthenocissus tricuspidata ‘Veitchii’ – Winobluszcz trójklapowy ‘Veitchii’

Szybko rosnące, samoczepne pnącze, dorastające do 20 metrów wysokości (przyrost roczny 1-2 metry). Ozdobne z z błyszczących, intensywnie zielonych, trójklapowych liści, jesienią przebarwiających się na czerwono. Nie ma specjalnych wymagań glebowych, lubi miejsca słoneczne i półcieniste – głównie wschodnie i zachodnie ściany. Istnieje ryzyko przemarznięcia młodych roślin. Dobry na mury, ściany, płoty. Ma przylgi ale może owijać się wokół podpory także wąsami.
Żeby jesienią uzyskać ciekawy efekt kolorystyczny, można posadzić obok siebie dwa inne gatunki winobluszczu – Parthenocissus quinquefolia 'Red wall’ i 'Yellow wall’ – które odmiennie się wybarwiają – pierwszy na czerwono, drugi na żółto.

Vitis riparia – Winorośl pachnąca

Silnie rosnące zielone pnącze. Dorasta do 10 metrów wysokości, przyrost roczny nawet do 2 metrów. Liście przebarwiają się jesienią na żółto. Kwitnie niepozornie w maju i czerwcu, kwiaty męskie silnie pachnące. Nie ma szczególnych wymagań glebowych, toleruje zasolenie, odporne na mróz. Świetnie osłania mury, ściany, płoty. Daje szybki efekt.

Hedera helix – Bluszcz pospolity

Pnącze zimozielone, najlepiej rosnące w cieniu i półcieniu, nadaje się więc się na różne „kłopotliwe” miejsca w ogrodzie. Dorasta do 20 metrów wysokości, ale rośnie wolniej niż wyżej wymienione (0,5 – 1 metra rocznie). Ozdobne ze skórzastych, ciemnozielonych liści. Lubi miejsca o dostatecznie wilgotnej glebie, nie lubi kwaśnego podłoża, dobrze radzi sobie w warunkach miejskich. Nie w pełni odporne na mróz. Wspina się przy pomocy korzeni przybyszowych – można nim obsadzać ściany, mury, ogrodzenia, pnie dużych drzew. Można sadzić także jako roślinę okrywową.

Aristolochia durior (Aristolochia macrophylla, Aristolochia sipho) – Kokornak wielkolistny

Silnie rosnące pnącze o ogromnych liściach. Dorasta do 10 metrów (przyrost roczny do 2 metrów). Ozdobny z sercowatych, ciemnozielonych liści (jesienią żółte) oraz oryginalnych, małych, brązowych kwiatów pojawiających się w maju i czerwcu. Lubi żyzne i świeże gleby, najlepiej rośnie w półcieniu i cieniu. Na suchych, słonecznych stanowiskach atakowany jest przez przędziorki. Dobrze znosi warunki miejskie i mróz. Ponieważ silnie rośnie potrzebuje solidnych podpór – pergoli, altan, wysokich ogrodzeń, słupów, kolumn i starych drzew. Dobrze znosi cięcie, więc można ograniczać jego masę, w przypadku zbyt silnego rozrostu.

Humulus lupulus ‘Aureus’ – Chmiel zwyczajny ‘Aureus’

Pnąca bylina (na zimę obumiera część nadziemna, roślina zimuje przy pomocy organów podziemnych). Rośnie bardzo szybko, osiąga nawet 6 metrów wysokości w ciągu roku. Ozdobna z żółtych liści, ładnie wybarwionych przez cały okres wegetacji, jesienią zaś z żółtych „szyszek”. Wymaga świeżych, dostatecznie wilgotnych, żyznych gleb, stanowisk słonecznych lub lekko półcienistych. Mrozoodporna.