Ogród formalny. Cechy stylu.

W poprzednim artykule styl formalny przedstawiony został w ujęciu historycznym – teraz będzie mowa o najważniejszych cechach, które wyróżniają go na tle innych stylów ogrodowych.

Ogrody kształtowane w stylu formalnym istniały już w najdawniejszych czasach (Ogród formalny. Historia) i powstają po dzień dzisiejszy. Jest to styl ponadczasowy i zawsze aktualny, bo oparty o geometrię i czytelną w przestrzeni kompozycję. Dodatkowo sprawdza się on zarówno w rozległych założeniach (np. ogrody barokowe), jak i niewielkich przestrzeniach np. miejskich (współczesne ogrody).  Oto kilka jego podstawowych cech:

1. Ogród jest uwarunkowany architektonicznie.
Po pierwsze zawsze istnieje w jakimś architektonicznym kontekście, jest powiązany z architekturą. To ona go określa względem skali i proporcji (wirydarz w średniowieczu, renesansowy ogród przy pałacu, rozległy ogród barokowy czy mały miejski ogród współczesny). Po drugie materia roślinna traktowana jest w architektoniczny sposób – formowana na kształt brył, tworzy swoiste wnętrza ogrodowe o mocno nakreślonych granicach, ramach, płaszczyznach poziomych i pionowych. (Sam fakt wyodrębniania w barkowym ogrodzie – salonów, gabinetów, wnętrz – przy pomocy terminologii architektonicznej)

 2. Symetria i osiowość.
Ogród w stylu formalnym rozstrzygnięty jest symetrycznie. To między innymi odróżnia go od ogrodów modernistycznych. Z reguły stosowana jest oś główna, która łączy wszystkie najważniejsze elementy kompozycyjne i osie poboczne, które przecinają oś główną. W mniejszych ogrodach, często stosowane są dwie równoważne osie skrzyżowane pod kątem prostym. Oś główna wynika z otaczającej ogród architektury, w dużych założeniach (np. barokowych czy renesansowych) często wybiega daleko w krajobraz, w mniejszych kończy się jakimś charakterystycznym elementem – pawilonem ogrodowym, rzeźbą czy fontanną. Przecięcia osi także akcentowane są jakimś artefaktem. Symetria w ogrodzie nadaje mu porządek a kompozycja staje się czytelna w przestrzeni.

3. Geometryczne ramy.

Dla stylu formalnego charakterystyczne jest zastosowanie geometrii w planie. Miejsca nasadzeń roślinnych wyodrębnione są albo przy pomocy ram z roślin ciętych w geometryczne kształty, albo (szczególnie w ogrodach nowoczesnych) przy pomocy obrzeży, czy precyzyjnie wytyczonej przestrzeni dopełniającej (kontrastująca nawierzchnia w układach komunikacyjnych). Dzięki temu ogród formalny nabiera bardzo wyraźnych konturów, to zaś uczytelnia kompozycję w przestrzeni.

4. Topiary
Rośliny strzyżone w geometryczne kształty. Możliwość strzyżenia tylko określonych roślin powoduje, że dobór gatunkowy w ogrodach formalnych jest ograniczony do kilkunastu gatunków. Dominują: graby, wiązy, buki, cisy, bukszpany, ostrokrzewy, jałowce, ligustry, obecnie stosuje się także wiele żywotników.

5. Zróżnicowane elementy dekoracyjne
Akcentowania zakończeń bądź przecięć osi warunkuje wykorzystanie wielu elementów rzeźbiarskich (posągi, wazy, całe grupy rzeźbiarskie), czy małej architektury (ławki, pergole, trejaże, pawilony ogrodowe). W ogrodach współczesnych mogą być stylizowane na dawne, często jednak używane są nowoczesne artefakty ze szkła, lustra czy nawet plastiku.

6. Elegancja, schludność
Ogrody formalne charakteryzuje pewna powściągliwość. Geometryczne ramy, symetria, rytmiczne podziały wszystko to powoduje, że układ kompozycyjny takiego ogrodu jest bardzo czytelny. Dominacja koloru zielonego i prosto ciętych roślin, skontrastowanych z reguły z jasna nawierzchnią dają poczucie elegancji, schludności i porządku. Styl formalny charakteryzuje pewna dostojność, konsekwencja, precyzja, a przy tym przewidywalność i jednocześnie uniwersalność. I to jest klucz do ogromnej popularności tego stylu na przestrzeni wieków.

Styl formalny jest punktem wyjścia do wielu współczesnych (mikro)styli i stanowi bazę dla większości współczesnych rozstrzygnięć projektowych.